«Flor silvestre», un cuento wixarika

Se encuentra en el libro Relatos huicholes Wixarika’ ‘+xatsikayari de Lenguas de México.

Tuuturi Yeutanaka

Ne Tuuturi Yeutanaka nep+titewa, tet+ata nep+kiekame m+x`katsie, nekie ‘aurie Hatuxame peuyeka, muxuri tsinep+karetikwa’a. Kets+te kwinie mep+tehe’ane, maxatsi, tuixuri yeutari, kwitapixi, kwamuaxi, wamuwieritsixi, perikutsixi, wainuxi kwinie mep+tehe’ane.

Netarumat+ nemama nepapa tep+waretiparewiwa mem+watayutsie, tepetimaiwa pinixi tekwaikut+.

Ta’ukitsiema ri wixarika kem+tiumiekai m+pai mep+katehehu, taniukit+me ri tep+xani’erie. Wixarika kemariteya kem+ti’anene ri tep+katemate, xuiya, ‘itsari ‘uukari tep+kamate.

Ne escuela nepayeka, wixaritari mep+tate’+kit+a taniukik+, ‘aimieme nepeyutemawie neniukik+ ri nem+reuta’ut+awek+, nepeutakwikawe ri wixarikak+.

X+ka ‘ane’utatere neta t++ri nep+tiwati’+kit+ani, wa+kawa neretimaime wixarika niukieyak+, ne’iwama nep+tiwataxat+ani tita nem+retimani. ‘Aimieme nep+tiy+’+kit+a, wixarika niukieyak+, teiwari niukieyak+ ‘ik+ hutame nepuwaeiya ne.

Kepaukwa nekie xemeuk+nikuni xekenayenex+a nehepa+ t++ri, tanait+ pak++ tep+tiwaika, tep+tikwika, ‘+xatsi tep+tixata.

Flor silvestre

Soy una flor silvestre; vivo cerca del río Lerma, donde hay muchos guamúchiles, peces, venados, jabalíes, chachalacas, urracas y otros pájaros.

Mi hermanito y yo ayudamos a nuestros padres cuando van a coamilear, en la limpia de la milpa, porque nos gusta comer sandías.

Nuestros padres no son como los antiguos huicholes, ya perdieron muchas de las antiguas costumbres y por eso a veces nos avergonzamos de nuestra lengua. Las mujeres ya no sabemos bordar los trajes como antes, ni tejer.

Yo estoy en la escuela, me da mucho gusto porque mis maestros me hablan en huichol. Ya sé escribir y cantar en mi lengua.

Cuando yo sea grande y aprenda muchas cosas también voy a enseñar a los niños. Por eso estoy estudiando en español y en huichol.

Invito a todos los niños como yo a que vengan a casa para que juguemos al “pak+i”, contemos cuentos y cantemos en nuestra lengua.

 

Xitakame Ramírez

Departamento de Estudios en Lenguas Indígenas

Universidad de Guadalajara

Departamento de Educación Indígena. SEP-Jalisco

Traducción: Gabriel Pacheco Salvador

Recopilación: José Luis Iturrioz Leza.

 

Foto: «huichol texture 2» por Rafael Saldaña, CC BY 2.0.

«Flor silvestre», un cuento wixarika was last modified: octubre 15th, 2018 by Mexicanisimo

Comentarios

comentarios

Salir de la versión móvil