«La flojera», un cuento en purépecha

Pueden encontrar este cuento en el libro Relatos purépechas / P’urhépecha uandantskuecha de Lenguas de México.

Xepekua

Nirasïngaksïni aianguntani ambakiti ambe…

Imachakana tatachi jukari xepisïrandi ka tamujtu no jatsikorhespeti tumina. Jimosï jangorhendi juatarhu isï nirani iuikorheni ambe, arhimentani, jimboka mandani pauani nirasïrenga juatarhu ka isku niantani, nombe ma ambe jingoni.

Ma xanaru enga ima tatachi nirani japka ia menderu isï nirani iuikorheni ambe, arhimentani, jimboka mandani pauani nirasïrenga juatarhu ka isku niantani, nombe ma ambe jingoni.

Ma xanaru enga ima tatachi nirani japka ia menderu isï eska mandani pauani na nirenga, jimajkani niaraxapti ia jimesï enga mentku isï niarenga, xasï jimajku erajpatasti axunini ma ka sesi niarenga, xasï jimajku erajpatasti axunini ma ka sesi jasï k’eri, ka imanati tatachi isku pakareraspti, noteru jamberi usïrendi manakorheni xani tsipeni, jimboka iiauani isï eskeraspti imani axuni jingoni, ka jimajkani ima tatachi isï eratsentaspti:

–Engani ji ataska ini axunini jichkani uaka ia tumina jatsini ka jiajkani k’oruni uaaka ia piakorheni tsíkatani ma. Engani na niachaka ia xani kuaxanda tsíkatani ma. Engani na niachaka ia xani kuaxanda p’ikuntani, tatsikua jurajkukuaka ia ka imaksï uati ia isï jamani tsikatecha uaneni, tatsekua uaka ia tsikatechani intspekuarhiani, ka jimajkuni kuchini ma piakuareaka; ima kuchi k’eati ia ka jatsiuati kuchi kanirhatichani, ka jiajkani k’oruni ji kánekua tumina jatsikorheaka ia. Ka isï jamani ji uaka piakorheni karichichani, jombokaksï ima k’oru sontku uanesïnga, engani ji karichini intsïpekuarhiaka jiajkani k’oruni uaka ia piakorheni motsetarakua ambe ka tamujtuni piakuarhiaka uakasïsïnchani engani ji xani tsitiajka, jiajkani k’oruni uaka ia ambe jatsikorheni, noteeruni komu nitamakuarheaka ia.

“Engani na uakasïchani jatsiuaka ia jiajkani k’oruni uaka erakokuarheni naki engani ji uaka ka tsimani p’iakuani, imani engaksï sanderu sesi jarhaaka ka uiuinarhanksï ka jiajkani k’oruni jatsirani i ama uakasï ekuakuta, ka jiajkani k’oruni uaka ia nirani tarheni… Nombe, nombe nochkani ji jatsiaka ia uanekua tumina, ka ji notaruni uetarinchaaka anchikuarheni, imaksï niuati anchekuarhini, jiajkani k’oruni ji uaka ia k’eri ukuarhini, ka arhistajpini, jiajkani k’oruni uaka jucheti motsetarakuechani jimbani jingoni nirani, jini jamberi niarani engaksï jucheti anchikuarhericha jamani jauaka ka… uni arhiauani:

–Ch’ikapentsï je xepiticha!

Ka isï uandaparini jimajku ima axuni chanatakorhetsi ka uaptakuni sïpakuarheni, ka ima achamasï isku uandaspti xani ambe eratsini ka eratsini mamaru ukuekani, ka isïku pakaraspti tsanarhikuechani jingontku.

La flojera

Había una vez una persona que era muy pobre y además perezosa. Hacía la lucha por sobrevivir cortando leña en el campo para venderla y poder resolver los problemas económicos de su familia. Bueno, eso es lo que decía, porque la verdad es que diariamente iba al campo, pero regresaba a su casa con las manos vacías.

Cierto día, como de costumbre, se fue al cerro y al llegar al lugar de siempre vio un venado y se quedó inmóvil pensando:

“Si mato a este venado lo vendo y tendré dinero para comprar una gallina. La gallina diariamente pondrá huevos y así podré comprar una puerca; éste tendrá muchos puerquitos y cuando ya estén grandes los venderé, entonces tendré mucho, mucho dinero. Enseguida podré comprar una borrega, que se multiplicará rápidamente, así, en poco tiempo, compraré un automóvil y unas vacas que tanto he anhelado; voy a tener muchas cosas más y ya no seré pobre.

“Si logro comprar vacas –seguía pensando– estas tendrán muchos becerros que crecerán hasta convertirse en toros y después podré escoger los más grandes y bonitos para formar una yunta; entonces podré labrar la tierra… No, no yo no voy a trabajar, pues seré rico, mejor voy a mandar a los peones a que trabajen y yo seré un señor muy importante y solamente supervisaré a mis trabajadores para no ensuciar mis zapatos. Desde lejos les voy a gritar: ‘¡Apúrense flojos!’”

al gritar con tanta decisión estas palabras el venado dio un salto y se fue corriendo hacia el monte, dejando al señor con sus ilusiones.

 

Lázaro Márquez Joaquín de Cheranástico, Paracho. Dirección General de Culturas Populares.

Foto: «Bougies» por Thomassin Mickaël, CC BY 2.0.

«La flojera», un cuento en purépecha was last modified: julio 16th, 2018 by Mexicanisimo

Comentarios

comentarios

Salir de la versión móvil